سوگواری و عزاداری برای سیدالشهدا(ع) و یاران شهید ایشان در اسلام پیشینه‌ای دیرینه دارد اما پیش از این واقعه عظیم نیز در سیره اهل بیت(ع) عزاداری و مرثیه‌سرایی برای شهدا مشاهده شده است و آنچنان که از اخبار برمی‌آید پیامبر(ص) نیز آن را تأیید کرده و در برگزاری آن شرکت داشته است. بدون تردید مراسم عزاداری و روضه‌خوانی در تبیین و تقویت مذهب شیعه و گسترش آن در اعماق جامعه و نفوذ آن در قلب‌ها نقش بسزایی داشته است. نقش ترویج و تبلیغ مفاهیم والای دین به همراه بازنشر سیره اهل بیت(ع) کاری است که در طول تاریخ بخشی از آن را وعاظ و مداحان بر عهده گرفته‌اند و با استناد به آیات و روایات و به مدد هنر شعر و مرثیه‌سرایی به عنوان رسانه‌ای با قدمت از ابتدای تاریخ اسلام همواره ایفای نقش کرده‌اند. به خاطر تغییرات عمده رسانه‌ای و حضور فناوری‌های نوین، مرثیه‌سرایی و مداحی برای اهل بیت(ع) در مناسک شیعی همچنان کارکرد مهم خود را حفظ کرده و همچنان نقش عمده امور فرهنگی بر عهده روحانیان و مداحان در مناسبت‌هاست. به همین بهانه در آستانه راهپیمایی عظیم اربعین به سراغ مداحان اهل بیت(ع) رفته تا با آن‌ها در خصوص نقش رسانه‌ای مداحان در این حرکت عظیم سخن بگوییم.
مداحی، رسانه مذهب تشیع در طول تاریخ بوده است
جواد قربان‌پور یکی از مداحان قدیمی مشهد است که از سوم راهنمایی طلبه مدرسه علمیه آیت‌الله موسوی‌نژاد شده و از همان سال مداحی را هم شروع کرده است. قربان‌پور بیش از یک دهه در حرم مطهر امام رضا(ع) مداحی و مرثیه‌سرایی کرده است. او با دغدغه آموزش مداحی به گروه‌های سنی مختلف به خصوص گروه سنی نوجوان در سال‌های گذشته دوره‌های آموزشی مختلفی با همکاری دیگر استادان این حوزه برگزار و یک مدرسه مداحی نیز در مشهد راه‌اندازی کرده است.
این مداح و خادم بارگاه منور رضوی با بیان این نکته که در طول تاریخ مذهب تشیع در بیان عقاید و تبیین مفاهیم از مداحی بهره برده است، مداحی را رسانه شیعه خوانده و می‌گوید: در طول تاریخ، مذهب تشیع در تبیین و بیان عقایدش از مداحی استفاده کرده و آنچه سبب ماندگاری نهضت عاشورا و فرهنگ اربعین شده همین مداحی و مرثیه‌سرایی است.
قدمت مداحی و مرثیه‌سرایی به خطبه‌خوانی‌های امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) بازمی‌گردد.
قربان‌پور در ادامه با بیان اینکه خطبه‌خوانی حضرت زینب(س) در مسیر حرکت به سوی شام به خصوص در کاخ یزید در حقیقت نوعی مداحی و مرثیه‌خوانی بوده است، می‌افزاید: در مجلس یزید، حضرت زینب(س) خطاب به آن ملعون می‌فرماید: «یا یزیدو علیه المعول فکذکیدک، واسع سعیک، و ناصب جهدک فوالله لا تمعون ذکرنا» (ای یزید! هر حیله و مکری که داری به کار بگیر، هر تلاشی می‌خواهی بکن، هر جهد که داری به کار بگیر، به خدا سوگند هرگز نمی‌توانی نام و یاد ما را از خاطره‌ها محو کنی). این فرازی از خطبه ایشان است که به شدت حماسی و البته غم‌انگیز است. خطبه‌ای که می‌تواند برای ما مداحان به عنوان الگوی مداحی و مرثیه‌سرایی مورد استفاده قرار گیرد.
وی بیان می‌کند: از روز یازدهم عاشورا که اسیران به سوی کوفه و شام رفتند و بعد دوباره به کربلا بازگشتند؛ در تمام این 40 روز آن دو بزرگوار سخن گفته، مرثیه‌سرایی کرده و خطبه خواندند که خطبه‌هایشان در تاریخ حفظ و ثبت شده و امروز باید مورد توجه اهالی این عرصه باشد.
ائمه(ع) به ما آموخته‌اند چگونه سوگواری کنیم
قربان‌پور با بیان اینکه مرثیه‌خوانی برای سیدالشهدا(ع) در طول تاریخ رسانه قدرتمندی بوده است، ادامه می‌دهد: این رسانه تاکنون امتداد یافته و به بیان مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش پرداخته و با ذکر و یادآوری مصائب اهل بیت(ع) و همچنین آموزه‌های سیره آن بزرگواران در زنده نگه داشتن مکتب عاشورا سهیم بوده است.
وی در ادامه به بیان این نکته که خود اهل بیت(ع) به ما آموخته‌اند چگونه مرثیه‌سرایی کنیم، می‌افزاید: در مداحی برای اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) نباید پیرایه‌ها و حاشیه‌ها را زیاد کرد. گاهی آن قدر به حاشیه‌ها پرداخته می‌شود که اصل ماجرا از بین می‌رود و از عمق حقیقت کم می‌شود. به نظر من در اقامه عزا و مرثیه سیدالشهدا(ع) ذکر مظلومیت ایشان و بیان حق‌طلبی و مبارزه با ظلم بیان شود؛ حق مطلب ادا شده است و نیاز به حاشیه‌ها ندارد، خود ائمه(ع) به ما آموخته‌اند چگونه سوگواری کنیم.
این مداح اهل بیت(ع) در ادامه به این آموزه‌ها اشاره کرده و می‌گوید: آیاتی امام حسین(ع) بر سر نی خوانده‌اند و ترکیب مرثیه و حماسه است. مرحوم فلسفی به مواعظ نهفته در این آیات در کتابی پرداخته است به همین خاطر است که می‌گویم خود این بزرگواران الگو و سرمشق ما در مداحی هستند و ما در حین مداحی باید به همین نکات بپردازیم.
این‌ها جز با عشق به اهل بیت(ع) ممکن نیست
قربان‌پور در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان اینکه تجربه سفر اربعین و مرثیه‌سرایی در این ایام را از سال‌های82 و 83 داشته و هر سال توفیق را درک کرده است، می‌گوید: من هر سال در این ایام مرثیه‌سرایی داشته‌ام و ان‌شاءالله امسال هم می‌روم. در مسیر نجف به کربلا با اذن از امیرالمؤمنین(ع) پیاده‌روی و عزاداری خودم را آغاز می‌کنم. مرثیه‌سرایی و روضه‌خوانی در حرم مطهر رضوی یک حسی دارد و مرثیه‌سرایی در اربعین حس و حال دیگری دارد؛ مثل گل‌های معطری است که هر کدام بوی خاص خود را دارند اما همگی در یک مسیر و با یک هدف‌اند.
وی در ادامه به ویژگی مداحی در مسیر اربعین پرداخته و ادامه می‌دهد: پیاده‌روی اربعین حرکتی زمینی نیست بلکه از جنس آسمان است. آدم باور نمی‌کند این آیین که قرن‌ها قدمت دارد این قدر عاشقانه برگزار شود. مردمی که با مشقت؛ سرما و گرما نمی‌شناسند موکب می‌زنند، نذری می‌دهند و پذیرایی می‌کنند این‌ها جز با عشق به اهل بیت(ع) ممکن نیست. مداحی برای چنین ارادتمندانی سخت‌ترین کار دنیاست. همان طور که مداحی در محضر امام هشتم(ع) نیز طعم دیگری دارد.
درست است در مسیر پیاده‌روی بیشتر شعرهای عربی استفاده می‌شود ولی عرب زبان‌ها با فارسی بیگانه نیستند ضمن اینکه نوحه‌سرایان و شاعران ما اشعاری به عربی دارند که ترکیب عربی و فارسی است و بسیار هم جذاب است و هر دو مخاطب را جذب می‌کند. در حرم منور رضوی که مخاطب عرب زبان هم داریم تجربه من این است که لابه‌لای مداحی‌های فارسی چند جمله عربی متداول می‌گویم مثل: «بابی انت و امی یا حسین» یا جملات دیگر که برگرفته از احادیث و آیات قرآن کریم است که هم حسی و عاطفی هستند و هم به لحاظ معنایی در سطح بالایی قرار دارند و مخاطب عرب زبان این‌ها را می‌فهمد و با آن ارتباط قلبی برقرار می‌کند.
این مداح اهل بیت(ع) در پایان با اشاره به نقش علی بن موسی الرضا(ع) در ترویج مداحی برای اهل بیت(ع) می‌گوید: امام جواد(ع) در زیارت جوادیه خطاب به پدرشان امام رضا(ع) می‌فرمایند: «السَّلَامُ عَلَی الْإِمَامِ الرَّءُوفِ، الَّذِی هَیجَ أَحْزَانَ یوْمِ الطُّفُوفِ» ( درود بر امام مهربان، همان امامی که اندوه روز عاشورا را به حرکت و هیجان درآورد). امام رضا(ع) خودشان سفره‌دار و اقامه‌کننده عزای سیدالشهدا(ع) بودند و شاعران، ذاکران و مرثیه‌سرایان را تشویق می‌کردند برای امام حسین(ع) اقامه روضه و عزا کنند. امیدوارم ما و سایر مداحان و مرثیه‌سرایان اهل بیت(ع) نیز مورد عنایت حضرتش قرار گرفته و بتوانیم در این مسیر همچنان قدم برداریم.
نظر شما